„Het komt erop aan goed ontspannen je spieren en pezen te ordenen.
Het gaat erom een mens zonder hiaten te worden –
dat wil zeggen de geëigende spanning en ordening van spieren en pezen te vinden.” [i]
“Wat je als mens klaarspeelt hangt af van de spanning en ordening van je spieren en pezen.
Ontwaken betekent de juiste balans in de spanning van spieren en pezen aan te voelen.
Waarom spieren en pezen ordenen?
Vraag niet waarom, doe het gewoon!
Doe het met het lichaam.
Wanneer het lichaam zijn natuurlijke balans vindt, is dat precies ontwaken.” [ii]
Dit zijn twee citaten van Kodo Sawaki (1880-1965) die op het eerste oog misschien weinig spiritueel overkomen.
Toch raken ze volgens hem (en mij) het hart van onze zenbeoefening.
En ze zijn van toepassing op zowel de praktijk van zazen als op de praktijk van ons dagelijks leven,
zeker ook in de huidige Corona/Covid-19-omstandigheden.
Ga dit eens na:
Wat we denken, voelen, zeggen en doen heeft altijd lichamelijke vorm.
Je kunt de lichamelijke vorm misschien wel van minder belang vinden, veronachtzamen
of zelfs verwaarlozen; toch bestaat een levende mens nooit buiten een concrete lichamelijke vorm.
Die vorm kent altijd een bepaalde ordening, ze is als een ordening te beschrijven.
Een ordening van botten, spieren, pezen, organen enz.
Ook onze beste gedachten, diepste gevoelens en meest diepzinnige woorden gaan gepaard
met een concrete vorm van ons lichaam.
Laat staan onze lelijkste gedachten, hatelijkste gevoelens en onbezonnen woorden.
Altijd zijn onze botten, spieren, pezen, organen enz. op enige wijze geordend.
Kodo Sawaki heeft het over een juiste ordening, geëigende spanning/goede ontspanning
en natuurlijke balans van spieren en pezen.
Wat is dat?
En wat heeft dat te maken met onze gedachten, gevoelens en woorden?
Zazen is een zeer gecondenseerde vorm om heel dit veld indringend en diepgaand te ervaren,
te onderzoeken en te verhelderen. En vooral: om in dit veld te ontwaken.
Zazen is geen nadenken, analyseren, emotioneel worstelen,
woorden overwegen of wat dies meer zij.
Zazen is een concrete lichamelijke houding aannemen,
die houding ordenen en je er vervolgens volkomen aan toevertrouwen.
Deze nadruk ontkent geenszins alle mogelijke opkomende gedachten, gevoelens en woorden,
maar zet ze in een ander perspectief.
Tenminste in de tijd van zazen laten we de identificatie ermee los, we gaan er niet over nadenken;
we zien wat onze gedachten, gevoelens en woorden zijn,
maar laten er ons niet door meeslepen.
Gedachten, emoties en woorden komen wel in jou op, maar zij zijn niet die jij bent.
In zazen kun je dit stil zittend ervaren door op te houden met toevoegen
en telkens opnieuw terug te keren naar alleen-maar-zitten.
Dat is het absolute tegendeel van wat we een leven lang gewend zijn.
Daardoor is zazen een moeilijke en vaak ongemakkelijke beoefening.
Toch is het een rechtstreekse weg van ruimte, ontwaken en hervinden van natuurlijke balans.
De aanwijzingen die Dogen (1200-1253) geeft voor de beoefening van zazen hebben bovenal betrekking op een goede ordening van de lichamelijke vorm:
“Zit rechtop in juiste houding. Hel niet over naar links of naar rechts, naar voren of naar achter.
Oren en schouders bevinden zich in hetzelfde (verticale) vlak, neus en navel liggen met elkaar in lijn.
De tong ligt tegen het verhemelte aan.
Adem door je neus.
Houd lippen en kaken gesloten.
Je ogen zijn geopend, maar niet te wijd noch te nauw.” [iii]
Waarom geen details over de adem, geen details over de houding van hart en geest?
Omdat de juiste ordening daarvan vanzelf volgt.
Goede ordening en geëigende spanning van spieren en pezen in het lichaam
brengen met zich mee zowel een vloeiende, natuurlijke, diepe ademhaling
als een niet gefixeerde, vloeiende hart en geest.
Want dit alles is één ongedeelde werkelijkheid.
Of dat klopt en hoe dan precies kun je enkel in eigen beoefening ontdekken.
Dat vraagt experiment en herhaling. En vooral: doen.
Waarom? Doe het gewoon!
Dat is alles.
Dit zazen is niet beperkt tot zitmeditatie,
maar laat zich voortzetten in alle aspecten van ons dagelijks leven.
Het heeft geen begin en geen einde en is eindeloos subtiel.
Kosho Uchiyama, opvolger van Kodo Sawaki in het klooster Antai-ji,
deelde het misschien iets overzichtelijker en hanteerbaarder in:
Doe dit eerst tien jaar.
Dan nog eens tien jaar.
En daarna weer tien jaar . . .
In Corona/Covid-19 tijden heeft dit alles bijzondere toepassing.
Geen handen schudden? We zijn in zen al vertrouwd met gassho.
Niet met je handen aan je gezicht komen? We zijn in zazen gewend met de handen stil te zitten
en ze onbewogen te houden.
Thuis blijven? Met niet meer dan 3 personen buiten de deur bijeen zijn?
Anderhalve meter afstand houden? [iv]
Allemaal een kwestie van spieren en pezen ordenen
en je niet laten leiden door andere motieven en voorkeuren.
Is dat makkelijk? Nee.
Is het altijd duidelijk wat er te doen staat? Nee.
Hoe dan? Met vallen en opstaan, trial and error.
Naar beste eer en geweten; het hangt van de omstandigheden af.
Niemand weet het, iedereen probeert dit te leven.
“Het is een praktijk van zowel eigen verantwoordelijkheid nemen als jezelf vergeten.” [v]
Goede zazen.
Niet uitgesproken toespraak, Zen in Ooij, 31 maart 2020, Joseph Wijsmuller
[i] Kodo Sawaki, An Dich. Zen-Sprüche, Angkor Verlag, Frankfurt 2005, p.123. [ii] Kodo Sawaki, Zen ist die größte Lüge aller Zeiten, Angkor Verlag, Frankfurt 2005, p.95. [iii] Dogen, Shobogenzo Zazengi. [iv] Deze maatregelen gelden in Nederland van overheidswege ten tijde van dit schrijven. [v] Muho Nölke, Futter für Pferd und Esel. Das Dogen-Lesebuch, Angkor Verlag, Frankfurt 2018, p.6.
Comments